Integrated Future Foresight Framework (IF3)
Introductie In een wereld vol snelle veranderingen en onzekerheid is toekomstonderzoek (foresight) essentieel om proactief te kunnen handelen. In plaats van alleen te reageren op gebeurtenissen, helpt toekomstonderzoek ons om mogelijke toekomsten te verkennen en daarop te anticiperen. Traditionele planning kijkt vaak naar het verleden en heden, maar foresight-methoden omarmen onzekerheid en onderzoeken een reeks toekomstige mogelijkheden om betere beslissingen te nemen . Het gaat er niet om de toekomst te voorspellen, maar om systematisch mogelijke scenario’s in kaart te brengen. Strategische foresight is het vermogen om voortdurend veranderingen aan de horizon waar te nemen, te duiden en ernaar te handelen . Dit vergroot de veerkracht van individuen en organisaties: het daagt ons uit om aannames te toetsen, nieuwe oplossingen te verbeelden en vroegtijdig kansen of bedreigingen te signaleren. Met een gestructureerde aanpak zoals het Integrated Future Foresight Framework (IF3) kunnen we toekomstdenken stap voor stap integreren in ons eigen leven en in organisaties. In deze handleiding leer je hoe je met IF3 praktisch aan de slag kunt. IF3 bestaat uit vier hoofdfasen – Waarnemen, Denken, Verbeelden en Handelen – gevolgd door een implementatiestrategie om toekomstdenken te borgen. De aanpak is sectoroverstijgend inzetbaar: of je nu werkzaam bent in de gezondheidszorg, technologie, duurzaamheid, stedelijke planning of beleidsvorming, de stappen blijven hetzelfde. Per fase bespreken we toepasbare methoden, krijg je duidelijke instructies en vind je een oefening zodat je het geleerde direct kunt toepassen op een door jou gekozen onderwerp. Tot slot bespreken we hoe je een cultuur van toekomstdenken kunt ontwikkelen en bekijken we voorbeelden van toepassing in verschillende sectoren. Zo kun je na het doorlopen van deze handleiding zelfverzekerd aan de slag met toekomstonderzoek in jouw eigen context. Stap 1: Waarnemen – Identificeren van trends, zwakke signalen en onzekerheden De eerste stap in toekomstonderzoek is waarnemen: het verzamelen van informatie over veranderingen die nu in gang zijn of op komst zouden kunnen zijn. Hierbij richt je je op zowel trends en megatrends als op zwakke signalen en wild cards (onverwachte gebeurtenissen). Sommige technieken kijken naar de richting van huidige ontwikkelingen (trends en megatrends), terwijl andere proberen mogelijke maar onwaarschijnlijke gebeurtenissen vroegtijdig aan te voelen (zwakke signalen en wild cards) . Het doel van deze fase is een brede blik: je verkent het speelveld van de toekomst door systematisch om je heen te kijken naar tekenen van verandering, zonder te proberen te voorspellen. Horizonscanning bijvoorbeeld, richt zich niet op het maken van voorspellingen, maar op het vroegtijdig opsporen van zwakke signalen die kunnen wijzen op opkomende veranderingen . Toepasbare methoden: Bij het waarnemen kun je verschillende methoden gebruiken, afhankelijk van je vraagstuk: • Horizon scanning – Een gestructureerde aanpak om een breed scala aan bronnen te scannen op vroege tekenen van verandering. Je speurt naar nieuwe trends, technologieën, demografische verschuivingen, politieke ontwikkelingen, maatschappelijke ideeën, etc. Het is systematisch onderzoek naar signalen in wetenschap, media, beleid en andere domeinen. Belangrijk is om verder te kijken dan de gebruikelijke bronnen, zodat je ook verrassende informatie oppikt. (Onthoud: horizonscanning richt zich op het vinden van aanwijzingen voor mogelijke veranderingen, niet op het doen van harde voorspellingen .) • Megatrendanalyse – Megatrends zijn langdurige, grootschalige veranderingsprocessen met een enorme impact op maatschappij en economie . Voorbeelden zijn klimaatverandering, vergrijzing, digitalisering, urbanisatie. Bij megatrendanalyse kijk je naar deze grote drijvende krachten die al decennia gaande zijn en waarschijnlijk de komende jaren blijven doorwerken. Je brengt in kaart welke megatrends relevant zijn voor jouw onderwerp en hoe ze de toekomst vormgeven. Dit geeft een macro-perspectief en helpt om het grotere plaatje te begrijpen. • Zwakke signalen – Dit zijn vroege aanwijzingen van nieuwe ontwikkelingen die nu misschien nog klein of onbelangrijk lijken, maar die in de toekomst voor grote verschuivingen kunnen zorgen . Zwakke signalen kunnen bijvoorbeeld nieuwe gadgets, niche-innovaties, veranderende houdingen of opkomende subculturen zijn. Omdat ze subtiel en fragmentarisch zijn, is het vinden van zwakke signalen uitdagend – je weet niet precies waar je naar zoekt. Toch loont het speuren naar “randverschijnselen”: wat vandaag een curiositeit is, kan morgen de standaard zijn. Het identificeren van zwakke signalen vergroot je verrassingsvoorsprong. Vaak geldt dat meerdere zwakke signalen samen een patroon kunnen vormen of wijzen op een mogelijke doorbraak. • Wild cards – Wild cards zijn onverwachte gebeurtenissen met een lage waarschijnlijkheid maar een extreem hoge impact . Dit zijn de “wat als?” scenario’s die mensen in eerste instantie ongeloofwaardig vinden – tot ze toch gebeuren. Denk aan een plotselinge technologische doorbraak, een natuurramp op ongekende schaal, of een radicale politieke omwenteling. Wild cards kunnen bestaande trends abrupt doen kantelen. Hoewel wild cards lastig te voorzien zijn, kun je er wél over brainstormen: “Welke onwaarschijnlijke gebeurtenis zou grote gevolgen hebben voor mijn onderwerp?” Door zulke wild cards te benoemen, kun je nagaan hoe robuust je huidige strategie of aanname is. (Interessant is dat zwakke signalen soms vooraf kunnen wijzen op een wild card, maar lang niet altijd .) Wild cards dwingen je out-of-the-box te denken en je niet blind te staren op alleen het waarschijnlijke. Praktische oefening – Horizon scan uitvoeren: Kies een onderwerp of vraagstuk waarvoor je de toekomst wilt verkennen (bijv. “de toekomst van stedelijke mobiliteit” of “gezondheid over 20 jaar”). Volg dan deze stappen om een eenvoudige horizon scan uit te voeren: 1. Definieer je focus: Bepaal de scope van je horizon scan. Formuleer een kernvraag of thema (bijv. “Welke ontwikkelingen beïnvloeden de gezondheidszorg in 2040?”). Dit helpt om gericht te zoeken. 2. Verzamel bronnen: Ga breed op zoek naar informatie. Raadpleeg nieuwswebsites, vakbladen, onderzoeksrapporten, toekomstverkenningen, blogs, social media en podcasts. Probeer ook niet-traditionele bronnen te betrekken voor frisse perspectieven (denk aan startups, kunst, jonge wetenschappers, internationale publicaties). 3. Signaleer trends en signalen: Noteer alle opvallende ontwikkelingen die je tegenkomt. Welke trends (duidelijke richtingen zoals “steeds meer…”) zie je? Welke mogelijke zwakke signalen (nieuw, anders, afwijkend) kun je identificeren? Schrijf ze op als korte bulletpoints of kaartjes. Wees in deze fase nog niet te kritisch – verzamel zoveel mogelijk potentiële aanwijzingen. 4. Clusteren en categoriseren: Breng orde in wat je gevonden hebt. Groepeer gerelateerde punten. Je kunt onderscheid maken tussen gevestigde trends, megatrends en zwakke signalen. Markeer eventueel ook wild cards (bijzonder onwaarschijnlijke maar intrigerende ideeën) als die naar voren kwamen. Bijvoorbeeld: technologie-gerelateerd, sociaal-cultureel, economisch, enzovoort. Dit creëert een overzichtelijk beeld. 5. Analyseer impact en onzekerheid: Ga per cluster na hoe belangrijk (impactvol) en hoe onzeker de ontwikkeling
Neurologisch onderzoek op afstand: de toekomst van hybride zorg
Ziekenhuis Meppel test neurologisch onderzoek op afstand. Dit is geen gimmick, maar een serieuze stap richting hybride zorg: slim, efficiënt en duurzaam. Een neuroloog kijkt via een scherm mee terwijl een verpleegkundige de fysieke handelingen uitvoert. Dit is niet alleen een technologische innovatie, maar een noodzakelijke verschuiving in de manier waarop we zorg organiseren. Meer zorg, minder reistijd Waarom zouden we specialisten onnodig laten reizen als technologie hen in staat stelt om overal en altijd beschikbaar te zijn? Patiënten krijgen sneller toegang tot expertise, zonder dat ze zelf uren hoeven te reizen. Dit bespaart niet alleen tijd, maar vermindert ook de belasting op het milieu. Minder kilometers betekent minder CO₂-uitstoot en een duurzamere zorg. Slimme inzet van zorgprofessionals In een tijd waarin de werkdruk in de zorg enorm is, moeten we slimmer omgaan met onze mensen. Door neurologen efficiënter in te zetten, kunnen we specialistische zorg beschikbaar houden, ook in kleinere ziekenhuizen. Dit is geen afstandelijkheid, maar juist zorg dichterbij brengen, zonder onnodige wachttijden en overbelasting van specialisten. Digitale zorg: altijd, overal en voor iedereen Dit is een stap richting een toekomst waarin zorg toegankelijker, flexibeler en patiëntgerichter wordt. Natuurlijk moeten we kritisch blijven op de technologie en de grenzen van wat digitaal mogelijk is. Maar als we hybride zorg goed implementeren – als aanvulling op fysieke zorg – dan zetten we een enorme stap vooruit. Neurologisch onderzoek op afstand is geen vervanging, maar een waardevolle uitbreiding van ons zorglandschap. Minder reistijd, minder druk op specialisten en betere zorg voor patiënten: dat is toch een win-win?
9 Redenen Waarom AI Negeren Net Zo Dom Is Als Een Paraplu Weggooien in een Herfststorm
Een paar krachtige stellingen waarom je nu moet beginnen met kunstmatige Intelligentie te gaan gebruiken in je zorgproces. 1. “AI is gevaarlijk” – Nee, Jij bent Gevaarlijk als Je Het Niet Gebruikt Stel: je weigert een navigatiesysteem omdat je liever verdwaalt met een papieren kaart. Dat is precies wat je doet als je AI links laat liggen. Radiologen spotten met hulp van AI 15% meer vroege tumoren. Zeg mij eens: wie is hier gevaarlijk? Degene die een extra paar digitale ogen gebruikt, of degene die het weigert? 2. “AI is Niets voor Mij” – Alsof Je Zegt: “Ademhalen is Niets voor Mij” AI is geen scifispeeltje. Het is al in je leven, of je het wilt of niet. Je Netflixadvies? AI. Je spamfilter? AI. Zelfs die slimme thermostaat waar je zo trots op bent. Maar opeens, bij zorg of werk, doe je alsof het een buitenaardse invasie is. Hypocriet? Een beetje. 3. “Maar AI Maakt Fouten!” – Jij ook, Vriend Ja, AI is niet perfect. Een algoritme van het miste 1 op de 50 zeldzame longafwijkingen. Maar menselijke artsen missen volgens de zelfde studie gemiddeld 1 op de 20. De moraal? AI is geen god, maar wel een collega die nooit moe wordt, geen koffiepauzes nodig heeft, en duizenden onderzoeken per seconde kan lezen. 4. “Ik Vertrouw Het Niet” – Vertrouw Je Je Oven Wel? We vertrouwen machines die op 200 graden ons eten garen, zelfrijdende treinen, en vliegtuigen op automatische piloot. Maar een AI die helpt bij diabetesmanagement? Oeh, eng! Ironisch, want terwijl jij aarzelt, gebruiken slimme ziekenhuizen AI om 30% tijd te besparen – tijd die ze investeren in jouw zorg. 5. “Het Voelt Onpersoonlijk” – Omdat Jij Het Onpersoonlijk Maakt AI is geen robot die je vervangt, maar een tool die je versterkt. Vergelijk het met een chefkok die een keukenmachine gebruikt: hij snijdt nog steeds zelf de kruiden, maar wortels raspen doet de machine. 6. “Het Is Te Ingewikkeld” – Nee, Jij bent Te Lui om Het te Leren De eerste keer autorijden was ook eng. Maar je leerde het, omdat het je leven makkelijker maakte. AItools zoals ChatGPT zijn zo simpel als appen. 7. “Maar… Privacy!” – Je Deelt Al Je Leven op TikTok Je maakt selfies in je ondergoed, checkt in op vakantie (aka: “Beste inbrekers, mijn huis is leeg!”), maar een AI die anonieme data gebruikt om kanker te bestrijden? Ongelooflijk risicovol! Natuurlijk moet privacy gewaarborgd worden, maar laten we niet doen alsof jouw Instagramaccount een bastion van discretie is. 8. “AI is Te Duur” – Nee, Jouw Ouderwetse Werkwijze is Duur Ja, sommige AItools kosten geld. Maar wat kost het niet gebruiken? Een verpleegkundige die uren kwijt is aan administratie: duurder. Een gemiste diagnose door menselijke fouten: duurder. 9. “AI Pakt Banen Af” – Nee, Het Maakt Je Baan Leuker AI vervangt geen mensen, het vervangt saaie taken. Een verpleegkundige die nu uren kwijt is aan dossierbijwerken, kan dankzij AI eindelijk tijd maken voor écht zorgwerk.